Zo snel verhardt Vlaanderen: gemiddeld 50.000 m² per dag

Elk jaar komt er evenveel verharding bij als op het volledige grondgebied van een stad als Mechelen. In totaal kwam er tussen 2013 en 2021 maar liefst 15.000 hectare verharding bij, of gemiddeld meer dan vijf hectare per dag. Dat zijn de harde cijfers uit het Betonrapport 2024 van Breekijzer en Natuurpunt. Op basis van de laatst beschikbare cijfers en in samenwerking met HOGENT brachten ze de toestand en snelheid van verharding tot op gemeentelijk niveau in kaart. Om de doelstellingen van de betonstop te halen moet tot 2050 per Vlaming jaarlijks 1m² netto worden onthard. Die ambitie is realistisch, maar vergt de onmiddellijke uitrol van een langdurige inspanning met duidelijke afspraken tussen Vlaanderen en lokale besturen.

De Betonstop

‍
De Vlaamse regering kondigde reeds in 2016 een onthardingspolitiek aan op twee sporen: in harde bestemmingen, zoals woon- en industriegebieden mag er netto geen verharding meer bij, en in zachte bestemmingen als landbouw- en natuurgebieden dient er tegen 2050 netto twintig procent te worden onthard. Beide doelen vertrekken van de verhardingssituatie in 2015 en zijn een belangrijk onderdeel van de Betonstop of Bouwshift. Maar uit het Betonrapport blijkt echter in geen van beide bestemmingen beterschap.

“Van de 5 hectare verharding die dagelijks wordt gemeten, belandt 4 ha in harde bestemming en 1 ha in zachte bestemming. Maar liefst 28 gemeenten verhardden zelfs meer in de open ruimte dan in woon- of industriegebied”, duidt Frederik Mollen, expert ruimte bij Natuurpunt. “Dat maakt dat de onthardingsopgave in deze zachte bestemmingen verder aantikt, en dat in de toekomst ook in harde bestemmingen netto onthard moet worden in plaats van dat enkel een verhardingsneutraliteit bewaakt moet worden. Anders dreigt de betonstop, een betonflop te worden”, gaat Anton Christiaens, coördinator van Breekijzer, verder. Sinds de aankondiging van de Betonstop in 2016 gaat het al over een verdubbeling van de totale opgave: van pakweg 10.000 naar 20.000 ha netto te ontharden.

1 m² per Vlaming per jaar tot 2050

‍
20.000 ha netto ontharden komt neer op een onthardingsinspanning van 1 m² per Vlaming per jaar, en dit vol te houden tot 2050. Maar in de realiteit zien we een andere beweging. “Tussen 2013 en 2021 nam de verharding per Vlaming jaarlijks toe met iets meer dan 1 m²”, geeft Mollen aan. Van een zuiniger ruimtegebruik is dus nog steeds geen sprake. Het is belangrijk om snel verhardingsneutraal te worden, om vervolgens werk te maken van netto ontharding. “Deze ommezwaai zou heel eenvoudig kunnen, door een nieuwe vuistregel in te bouwen in het beleid: 1 m² verharden = elders 2 m² ontharden”, besluit Christiaens.

Dat deze omslag mogelijk is, bewijzen een aantal positieve trends. Zo toont het Betonrapport dat de verhardingssnelheid de laatste jaren gelukkig wat stagneert. Ook blijken 43 gemeenten er anno 2021 in geslaagd om netto te ontharden in landbouw- en natuurgebieden. Dat wil nog niet zeggen dat zij de eindmeet hebben bereikt, maar het zijn alvast positieve, inspirerende voorbeelden voor Vlaanderen en andere lokale besturen.

‍

Tijd voor actie

‍
In een periode dat er net veel te doen is rond grond- en bodemgebruik brengt het Betonrapport heldere cijfers over oprukkende verharding, ook in zachte bestemmingen. Landbouw en natuur zijn beiden gebaat bij de betonstop, waarvan de uitrol veel te lang op zich laat wachten. Breekijzer en Natuurpunt lanceren het rapport niet toevallig in 2024: lokale en bovenlokale verkiezingen bieden een uitgelezen kans om de handen in elkaar te slaan en om de juiste acties uit te rollen. Het rapport en de fiches per gemeente bieden besturen daartoe alvast een concrete onthardingsopgave, en tal van goede voorbeelden en aanbevelingen.

‍